بخشی از متن پاورپوینت گفتمان فقهي :
پاورپوینت گفتمان فقهي
پیشرفت تکنولوژی و صنعت , انتقال و مبادله سریع اطلاعات, کنش و واکنش حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی و فرهنگی, تأثیرپذیری افکار جهانی از دگرگونی‌ها و تأثیرپذیری آن‌ها بر یکدیگر, ظهور روابط چندگانه و تعامل‌های پیچیده در ساحت‌های فراملی و جهانی, تطوریابی نگاه‌ها و نظریه‌های حقوقی و فلسفی, پدیدآمدن الگوها و کالاهای فرهنگی مغایر با ارزش‌های انسانی و غیرقابل دفاع و… تحولات دنیای جدید را تشکیل می‌دهند. بدیهی است تئوری (توانایی فقه برای مواجهه فعال و مثبت با دنیای جدید) را هنگامی می‌توان اثبات و اجرا کرد که پرسش‌های مربوط به فقه که برآمده از این تحولات هستند, شناسایی, بررسی و پاسخ داده شوند.
فهرست مندرجات
1 - چند پرسش درباره فقه1.1 - پرسش مربوط به مبانی فقه
1.2 - پرسش های مربوط به فعالیت فقهی و روند شکل گیری آن
1.3 - پرسش‌های مربوط به دستاوردهای فقه
2 - قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی
3 - پیش درآمدی بر مکتب شناسی فقهی
3.1 - مبحث گفتگو با آقای ملکیان
3.2 - موضوع گفتگو با آقای عابدی شاهرودی
3.3 - مبحث گفتگو با آقای هادوی تهرانی
4 - مبحث حق, حکم و تکلیف
4.1 - سومین مجموعه از گفتگوهای مربوط به حق, حکم و تکلیف
5 - قاعده عدالت
6 - اصول فقه حکومتی
7 - پانویس
8 - منبع
چند پرسش درباره فقه
این پرسش‌ها جایگاه‌های متفاوتی دارند:پاره‌ای به مبانی و ریشه‌های فقه, پاره‌ای به فعالیت فقهی و روند شکل گیری آن و پاره‌ای نیز به مرحله پس از استنباط (عرضه فقه) مربوط می‌شوند. این پرسش‌ها در این زمینه‌ها هستند:
پرسش مربوط به مبانی فقه
الف) مکلف داشتن انسان در برابر خداوند یا ذی حق و فراتکلیف دانستن انسان.
ب) لزوم رجوع به عقل قدسی در تعیین روابط و مناسبات حقوقی قدسی یا کفایت عقل و علم بشر در تعیین این مناسبات و…
پرسش های مربوط به فعالیت فقهی و روند شکل گیری آن
الف) تأثیرپذیری اجتهاد به عنوان یک فعالیت فکری و ذهنی از مناسبات اجتماعی, اخلاق و…؛
ب) لوازم و ملزومات پاسخ‌گویی فقه به مسائل جدید؛ همانندِ:شناخت مسائل جدید, بررسی نظری تاریخی اصول فقه از حیث توانایی برای پاسخ گو بودن و یا نبودن به مسائل جدید, به ویژه مسائل حکومتی و سیاسی, بررسی نظری تاریخی قواعد اصولی یا رویکردهایی در اصول همچون احتیاط یا پاره‌ای از شقوق استصحاب که گاه به نظر می‌آید وجود و یا شدت آن‌ها فقه را در پاسخ گویی به مسائل جدید ناتوان می‌سازد, شناسایی و بررسی قواعد فقهی جدید یا ناشناخته در قواعد فقهی رایج ولی قابل بحث و احتمالاً قابل اثبات همچون:بحث از عدالت به عنوان یک قاعده فقهی, شناسایی و بررسی دانش‌ها یا فنونی که جای آن‌ها در مجموعه دانش‌های مورد استفاده فقه خالی است همچون:دانش نقد متن, روش شناسی فعالیت استنباط فقهی با توجه به این اصل که روش‌شناسی سهمی مهم در موفقیت هرچه بیشتر علم دارد و….
ج) مدیریت علم فقه از حیث آموزشی و پژوهشی.
د) تجزیه و تحلیل عناصر اصلی استنباط و جایگاه شناسی و نقش شناسی هریک از آن‌ها و….
پرسش‌های مربوط به دستاوردهای فقه
چگونه می‌توان روشی دقیقاً فنّی و موفق را برای دستاوردها و تولیدات فقه, خواه دستاوردهای ناظر به حوزه‌های فردی یا نیمه اجتماعی و خواه در ساحت قانون‌گذاری, تعریف کرد و به آن عینیت بخشید؟ و…
پژوهشکده فقه و حقوق در چارچوب اهداف و فعالیت‌های تعریف شده خود که در جهت افزایش ظرفیت‌های فقه در پاسخ گویی به نیازهای زمان است, طرح‌های مصوب خود را در قالب‌های متفاوتی پیگیری و عرضه می‌کند؛ قالب‌هایی چون:نوشتار, برگزاری نشست‌ها و… یکی از شکل‌های مهم و تأثیرگذار که بسیار زمان بر و پرزحمت است, تلفیق میان گفتار و نوشتار در عرصه پژوهش‌هاست که گفتگوهای تخصصی نامیده می‌شوند. پژوهشکده موضوعاتی را در این زمینه پیگیری کرده که سابقه روشنی در حوزه پژوهش‌های فقهی و اصولی موجود نداشتند و ورود به آن عرصه برای پژوهشگران, پرزحمت و پرخطر بود. این شکل از فعالیت بدان جهت که اولین بار در این پژوهشگاه انجام می‌گرفت, پژوهشکده فقه و حقوق را واداشت که آیین نامه‌ای را تنظیم کند تا شکل کار روشن‌تر و اجرایی‌تر شود. در ابتدای این آیین‌نامه, ضمن اشاره به ضرورت و اهداف انجام این شکل از تحقیقات در پژوهشکده, اجزای تشکیل دهنده به شرح ذیل تعریف شده‌اند:مدیر گروه پژوهشی مربوط؛ مجری طرح تحقیقاتی (یا دبیر علمی گفتگو), دبیر اجرایی گفتگو که یک صاحب نظر در موضوع مورد بحث است (به عنوان گفتگو شونده), یک تا سه کارشناس در موضوع بحث (به عنوان گفتگو کننده).
در سازماندهی و تنظیم شکل اجرایی انجام گفتگو, بدان جهت که دغدغه اصلی پژوهشکده این بود که گفتگوها از شکل ژورنالیستی فراتر روند و تبدیل به دیالوگ تخصصی و علمی گردند, تلاش بسیاری شد تا گفتگوها در مسیر پژوهش گفتار قرار گیرند و اساتید مورد گفتگو به این دغدغه توجه کنند.
مراحل اجرایی و عملیاتی گفتگوها نیز که در این آیین‌نامه مورد بحث و اشاره بود, برخلاف پروژه‌های مکتوب و به دلیل ناآزموده بودن فرآیند آن, بسیار دقیق و محتاطانه تنظیم شد تا به نتیجه مورد نظر که همان دقت و صحت در عین سرعت بود, برسد. این دقت‌ها سبب شد تا با وجود فرآیندِ پرزحمتی که برای دبیر گروه به همراه داشت, بر جنبه پژوهشی و علمی این نوع از فعالیت‌ها بیفزاید.
این مرحله از تعیین و تصویب موضوع گفتگوها شروع می‌شود و پس از تکمیل شکلی و محتوایی گفتگوها همانند:پیاده سازی نوار, مقابله اول, ویرایش علمی از سوی دبیر پروژه, تایپ و مقابله دوم, انتخاب تیتر اصلی و حاشیه برای هر بخش از گفتگو که نیازمند تیتر است, ویراستاری, بازخوانی مجدد از سوی دبیر پروژه و احیاناً تکمیل و اصلاح گفتگو به وسیله اساتید گفتگو شونده و ملاحظه سه باره آن از جانب دبیر و… ادامه می‌یابد و در نهایت, با تدوین و نگارش مقاله‌ای به وسیله دبیر پروژه که در حکم مقاله‌ای انسجام دهنده و ارتباطدهنده میان مجموعه مباحث مطرح شده در گفتگوهاست, به فرجام می‌رسد.
شایان ذکر است که در ادامه دغدغه مورد اشاره که بر حفظ جنبه پژوهشی و علمی این پروژه‌ها تأکید دارد دبیران پروژه‌ها پیش از نگارش مقدمه علمی موظف شده‌اند که سرفصل‌های مورد نظر را به تأیید شورای پژوهشی برسانند و سپس به تدوین مقاله بپردازند.
پژوهشکده پس از اتمام پروژه گفتگویی همانند بقیه تحقیقات در جلسه شورای پژوهشی مباحث شکلی و محتوایی (از جمله مقدمه علمی) مجموعه را به نقد و بررسی می‌گذارد و در صورت نیاز به اصلاح و تکمیل, آن را به دبیر ارجاع می‌دهد تا پس از تأمین نظر شورای پژوهشی, امور دیگر آن پیگیری گردد.
از این مجموعه تا به حال پنج عنوان چاپ شده است که در ادامه اشاره‌ای اجمالی به سرفصل‌های مطرح شده در هر گفتگو و اساتید گفتگو شونده در هر مجموعه خواهیم داشت.
قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی
اولین مجموعه منتشر شده از سلسله گفتگوهای فقه , حقوق و جامعه , در باب قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی و آسیب‌ها و بایسته‌های آن است.
در سومین دهه استقرار نظام اسلامی ایران که گفتمان جدیدی در عرصه حیات فردی و اجتماعی انسان‌ها مطرح شد و به منظور تکمیل نظریه ارزشمند امام در زمینه تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت , ضروری به نظر رسید که آسیب‌ها و چالش‌های نظام جمهوری اسلامی در زمینه قانون‌گذاری و اداره جامعه بر اساس موازین اسلامی بررسی و برای حل آن‌ها چاره جویی شود.
با توجه به این نکته, پژوهشکده در طرح تحقیقاتیِ (قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی؛ آسیب‌ها و چالش‌ها), سیر تحول و تطور روند قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی, مسائل و مشکلات نظری و عملی موجود در این زمینه و نیز دیدگاه‌های متفاوتی را که درباره چگونگی قانون‌گذاری بر مبنای فقه اسلامی وجود داشت بررسی کرد و در حد امکان راه حل‌هایی برای آسیب‌ها و چالش‌های موجود در این زمینه ارائه داد.
مجموعه فوق در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول آن را پژوهش (قانون گذاری در نظام اسلامی از تصور تا واقعیت) به خود اختصاص داده است. در این بخش تلاش شده است تا ضمن پرداختن به مفاهیم و کلیات مرتبط با این پژوهش, به سیر تحول اندیشه قانون‌گذاری بر اساس احکام اسلامی, آسیب‌ها و چالش‌های قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی و راهکارهای توانمندسازی قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی پرداخته شود. در بخش دوم که مجموعه گفتگوهاست, سعی شده دغدغه‌ها, آسیب‌ها و بایسته‌های قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی با توجه به گذشت سه دهه از تثبیت آن در گفتگو با صاحب نظران و از زوایای مختلف به بحث گذاشته شود.
در این گفتگوها آقایان:حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی, آیت اللّه عمید زنجانی , آیت اللّه سیدعلی محقق داماد , حجت الاسلام و المسلمین مصطفی محقق داماد, آیت اللّه محمدحسن مرعشی شوشتری , آیت اللّه مرتضی مقتدایی , آیت اللّه سیدحسین موسوی تبریزی, آیت اللّه هاشمی رفسنجانی , دکتر محمود آخوندی, دکتر علیرضا جمشیدی, دکتر سیدجعفر کوشا, دکتر حسین مهرپور و دکتر سیدمحمد هاشمی حضور داشته و به سؤالات پاسخ گفته‌اند. این گفتگو در سه فصل سامان یافته است که عبارت‌اند از:درآمدی بر مسئله شناسی, مبانی نظری در نظام اسلامی و مسائل و مشکلات قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی.
تلاش بر این بود که از اساتیدی که در عرصه قانون‌گذاری تجربه داشته‌اند, بهره گرفته شود تا بازشناسی آسیب‌ها و بایسته‌های مورد بحث به واقعیت نزدیک‌تر باشد.
چون این مجموعه قبلاً در شماره 44 این مجله به صورت مفصل معرفی شده است, از معرفی مجدد آن اجتناب می کنم و خوانندگان محترم را به آن ارجاع می‌دهم.
پیش درآمدی بر مکتب شناسی فقهی
از آنجا که اولاً, اصطلاح مکتب, اصطلاح مأنوس, پرسابقه و با چارچوب‌های تعریف شده‌ای نیست, و ثانیاً, گرایش‌ها و اختلاف نظرها در فقه به وفور یافت می‌شود, به گونه‌ای که اگر حتی چارچوب‌های کلی مکتب نیز روشن شده باشد, تطبیق آن چارجوب‌ها بر فقه دشوار می‌نماید, پژوهشکده بر آن شد به منظور افق گشایی و کاویدن بیشتر زوایای پنهان مسئله, پروژه‌ای را سامان دهد تا گامی در جهت تبیین مکتب شناسی به صورت عام و مکتب شناسی فقهی به صورت خاص بردارد. به همین جهت, ابتدا پرسش‌هایی در این زمینه مطرح و طی جلسات متعددی با صاحب نظران به گفتگو پرداخته شد.
در مجموعه گفتگوهای (پیش درآمدی بر مکتب شناسی فقهی) که دومین مجموعه از (سلسله گفتگوهای فقه, حقوق و جامعه ) است, از دیدگاه‌های اساتید محترم آقایان:مصطفی ملکیان, حجت الاسلام و المسلمین شب زنده‌دار, حجت الاسلام والمسلمین عابدی شاهرودی و حجت الاسلام و المسلمین هادوی بهره گرفته شده است.
محور این گفتگوها سؤالاتی بود که در دو محور عام و خاص (که شامل خصوص مکتب فقهی) است, تنظیم شده بود. در بخش اول از جمله به این سؤالات می‌توان اشاره داشت:
1. ویژگی‌ها و شاخصه‌های مکتب در علوم چیست؟
2. عوامل پیدایش مکاتب در علوم گوناگون چه بوده است؟
3. ملاک‌های ترجیح مکتبی بر مکتب دیگر چیست؟
و در بخش دوم می‌توان به سؤالات زیر اشاره کرد:
1. شاخصه‌های مکتب فقهی چیست؟
2. آیا می‌توان میان مکاتب ارزش‌گذاری کرد (مکتبی را مطلوب یا مطلوب‌تر و در مقابل, مکتبی را مرجوح یا کم اهمیت دانست؟)
3. چگونه می‌توان مکاتب فقهی را کشف کرد؟
مبحث گفتگو با آقای ملکیان
در گفتگو با آقای ملکیان به مباحثی چون:تعریف سنت , تعریف نهضت, تعریف مکتب, تفاوت علوم از نظر قابلیت پیدایش مکاتب, ضوابط و معیارهای مکتب در علوم, عوامل پیدایش مکاتب, اختلاف در قلمرو فقه, ملاک‌های ترجیح مکاتب, تأثیر نقل به معنی در اجتهاد و… پرداخته شده است. گفتگو با آقای شب زنده‌دار از (عوامل پیدایش مکتب در علوم) شروع شده و مباحثی چون:مؤلفه‌های مکتب فقهی, زیرشاخه‌های مکتب فقه, تأثیر آشنایی با فقه اهل سنت در پیدایش مکتب, تأثیر اختلاف در مبانی کلامی در پیدایش مکاتب, شیوه کشف مکاتب فقهی, ضرورت شناخت مکاتب فقهی و… ادامه یافته است.
موضوع گفتگو با آقای عابدی شاهرودی
گفتگو با آقای عابدی شاهرودی با محوریت مباحثی همچون:روش‌های به کار رفته در علوم, تعریف مکتب در علوم, تعریف مکتب فقهی, عوامل پیدایش مکتب فقهی, شیوه‌های کشف مکاتب فقهی, میزان توانایی مکاتب فقهی گذشته در حل مشکلات فقهی حقوقی و… انجام گرفته است.
مبحث گفتگو با آقای هادوی تهرانی
گفتگو با آقای هادوی تهرانی با تعریف‌های گوناگون از فلسفه علم شروع شده و در محورهای:تعریف مکتب در علوم, اختلاف در مبانی و متدولوژی, دو عامل پیدایش مکتب,