بخشی از متن پاورپوینت گروه توابين :
توابین
توّابین, گروهی از شیعیان کوفه که در سال 65 به رهبری سلیمان بن صُرَد به خونخواهی امام حسین قیام کردند و در پیکار با امویان به شهادت رسیدند.
فهرست مندرجات
1 - شناخت اجمالی2 - آثار
3 - مراحل نهضت
3.1 - دوره پنهانی
3.2 - دوره آشکار
4 - مختار ثقفی
5 - عوامل ناکامی
6 - نقش زبیریان
7 - آغاز قیام مسلحانه
8 - حرکت به سوی کربلا
9 - علل رد پیشنهادهای حاکم قرقیسیا
10 - فرود در عین الورده
11 - غلبه عبیدالله بر مشکل فرماندهی
12 - پیشنهاد سلیمان به سپاه امویان
13 - فرجام
14 - شکل‌گیری تشکل منسجم شیعی
15 - فهرست منابع
16 - پانویس
17 - منبع
شناخت اجمالی
شیعیان کوفه که امام حسین علیه‌السلام را برای رهبری کوفیان علیه یزید بن معاویه دعوت کرده بودند, از یاری وی در کربلا در سال 61 باز ماندند.
آنان خود را گناهکار دانسته از کرده خود سخت پشیمان شدند و تنها راه رستگاری و پذیرش توبه خویش را خونخواهی حسین بن علی و کشتن قاتلان او یا کشته شدن در این راه می‌دانستند.
اینان در تاریخ به توّابین شهرت یافتند.
[1] ابن‌سعد, الطبقات الکبری, ج4, قسم 2, ص30.
[2] مسعودی, مروج (بیروت), ج3, ص293.
[3] مسعودی, مروج (بیروت), ج3, ص295.
آثار
مورخان از دیرباز با نگارش رساله‌هایی درباره توّابین, اهتمام خود را به این نهضت نشان داده‌اند.
قدیمترین مأخذ, رساله‌ای است به نام سلیمان بن صُرَد و عَیْن الورده نوشته ابومِخْنَف اَزْدی (متوفی 175), اخباری کوفه.
[4] ابن ندیم, ج1, ص105.
[5] اخبار التوّابین بِعَیْن الورده, مسعودی, ج3, ص295, مروج (بیروت).
روایات ابومخنف منبع مهم مورخان بعدی, از جمله طبری , گردید.عبدالعزیز جَلوُدی , صحابی امام باقر علیه‌السلام و از اخباریان بصره , نیز رساله‌ای به نام اخبار التوّابین و عین الورده داشته است.
[6] احمد بن علی نجاشی, فهرست اسما مصنّفی الشیعه المشتهرب رجال النجاشی, ج1, ص242, چاپ موسی شبیری زنجانی, قم 1407.
مراحل نهضت
نهضت توّابین را به دو دوره پنهانی و آشکار می‌توان تقسیم کرد:
دوره پنهانی
چند ماه پس از فاجعه کربلا و به دنبال کاهش سیطره نظامی عبیداللّه بن زیاد در کوفه , حدود صد تن از شیعیان در خانه سلیمان بن صرد خُزاعی گرد آمدند.
شخصیت‌های بر جسته این جمع, از جمله سلیمان, مُسَیّب بن نَجَبه فَزاری , عبداللّه بن وال تمیمی , سعد بن عبداللّه و رِفاعه بن شَدّاد بَجَلی , همگی از یاران امام علی علیه‌السلام, بودند.
در این جلسه, سلیمان بن صرد, به سبب سبقت در اسلام و مصاحبت با امام علی علیه‌السلام, به رهبری بر گزیده شد.
سلیمان با استناد به آیه 54 سوره بقره راه توبه را پیروی از توبه قوم موسی بیان کرد و از شیعیان خواست تا خود را برای قیام مسلحانه آماده کنند.
خالد بن سعد بن نُفیل استناد به این آیه را ــ که اندیشه خودکشی جمعی را القا می‌کرد ــ تصحیح کرد.
سلیمان, عبداللّه بن وال را مأمور کرد تا هدایای شیعیان را برای تهیه سازوبرگ نظامی به کار گیرد.
[7] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص554 ـ 555.
[8] احمد بن محمد مسکویه, تجارب الامم, ج2, ص96, چاپ ابوالقاسم امامی, ج 2, تهران 1366ش.
تلاش‌های مخفیانه برای گسترش دعوت آغاز شد.
سلیمان با نامه, شیعیان مدائن و بصره را از تصمیمات خود آگاه کرد و رهبران شیعیان این دو شهر به وی پاسخ مثبت دادند.
[9] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص555 ـ 558.
[10] ابن‌اثیر, الکامل فی التاریخ, ج4, ص161162.
دوره آشکار
مرگ یزید بن معاویه در سال 64 و نزاع بر سر جانشینی وی در شام , مخالفان امویان را در عراق و حجاز به قیام بر انگیخت.
کمی بعد عبداللّه بن زبیر در مکه مدعی خلافت شد.
عبیداللّه بن زیاد, کارگزار امویان در عراق, به شام گریخت و عمّال عبداللّه بن زبیر بسهولت بصره و کوفه را به چنگ آوردند.
در این تحولات سیاسی, توّابین مجال یافتند تا دعوت خود را گسترده تر کنند.
برخی از آنان, با توجه به اوضاع متزلزل و آشفته سیاسی, می‌خواستند دارالاماره کوفه را تصرف کنند و مانعِ حاکمیت زبیریان در این شهر شوند, اما سلیمان معتقد بود که, به سبب پایگاه و نفوذ اشراف کوفه که در قتل امام حسین علیه‌السلام شرکت داشتند, هنوز زمان مناسب برای قیام فرا نرسیده و شیعیان باید به تلاش‌های خود برای گسترش دعوت بیفزایند.
مبلّغ مشهور دعوت در مصر , عبیداللّه بن عبداللّه مُرّی , از جمله کسانی بود که تلاش بسیار می‌کرد.
بزودی شمار توّابین به شانزده هزار تن رسید و امید می‌رفت که در موعد مقرر قیام کنند,
[11] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص558 ـ 559.
[12] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص584.
[13] ابن‌اثیر, الکامل فی التاریخ, ج4, ص162 163.
[14] ابن اعثم کوفی, الفتوح, ج6, ص51 ـ 53, حیدرآباد دکن 1392/1972.
[15] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص250ـ251, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
[16] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص254, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
اما حوادث بعدی و حضور مختار ثقفی و زبیریان در کوفه, پیامدهای ناخوشایندی برای توّابین داشت.مختار ثقفی
مختار ــ که در اندیشه خونخواهی امام حسین علیه‌السلام بود ــ پیش از مرگ یزید به عبداللّه بن زبیر پیوست, ولی بسرعت از او جدا شد و در نیمه رمضان سال 64 به کوفه رفت.
وی سعی می‌کرد تا شیعیان کوفه را به سوی خود جلب کند.
او خود را نماینده امام و مهدی امت, محمد بن حنفیه فرزند علی بن ابی طالب , خواند و ا ز سوی دیگر شایستگی سلیمان را برای رهبری قیام مخدوش کرد و وی را به ناآگاهی در امور نظامی و سیاسی متهم نمود.
[17] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص580.
[18] ابن‌اثیر, الکامل فی التاریخ, ج4, ص163.
[19] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص251ـ253, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
تبلیغات مختار در میان شیعیان کوفه دو دستگی پدید آورد و نزدیک به دو هزار تن از توّابین جدا شدند و به او پیوستند, و بدین ترتیب در شیوه مبارزه با قاتلان امام حسین علیه‌السلام در میان توّابین تردید راه یافت.
[20] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص580.
[21] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص584.
[22] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص251, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
عوامل ناکامی
برخی معاصران معتقدند که موضع گیری مختار در سرنوشت توّابین تأثیری نداشت و مسائل دیگری عامل ناکامی این نهضت بود, از جمله مرگ طلبی صِرف, شمار اندک ایشان در برابر سپاه اموی و تلاش‌های مزورانه زبیریان و اشراف کوفه.
همچنین جان نثاری و شهادت خواهی در راه آرمان و عقیده, که هدف توّابین بود, در کوفه طرفداران فراوانی نداشت.
[23] هاشم معروف حسنی, جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام, ج1, ص544 ـ 545, ترجمه محمدصادق عارف, مشهد 1371ش.
سیاست‌های دوگانه حاکمان زبیری در کوفه و فریبکاری متحدانشان در میان سران قبایل و اشراف نیز در سست شدن نهضت توّابین مؤثر بود.
نقش زبیریان
توّابین و زبیریان دشمن مشترکی (امویان) داشتند و این امر مانع رویارویی آنان شده بود, ولی آن‌ها درحقیقت همدیگر را دشمن می‌داشتند.
[24] هاشم معروف حسنی, ج1, ص536, جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام, ترجمه محمدصادق عارف, مشهد 1371ش.
[25] هاشم معروف حسنی, جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام, ج1, ص545, ترجمه محمدصادق عارف, مشهد 1371ش.
[26] هاشم معروف حسنی, ج1, ص539-540, جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام, ترجمه محمدصادق عارف, مشهد 1371ش.
زبیریان از عواقب نهضت توّابین در کوفه سخت بیمناک بودند و خواهان نبرد توّابین با امویان در خارج از کوفه بودند.
عبداللّه بن یزید , حاکم زبیری کوفه, پیش از خروج توّابین از کوفه سیاست دوگانه‌ای پیشه کرده بود؛ از یک سو, از قصاص قاتلان اصلی امام حسین علیه‌السلام حمایت می‌کرد و از دیگر سو, تهدید می‌کرد که اگر توّابین در کوفه بر ضد او بشورند, با آنان خواهد جنگید.
[27] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص561 ـ562.
پس از خروج توّابین از کوفه, عبداللّه بن یزید توّابین را به اتحاد بر ضد دشمن مشترک تشویق می‌کرد, اما سلیمان بن صرد درخواست‌های وی را رد کرد و معتقد بود که همراهی زبیریان با ایشان موجب انحراف نهضت و پذیرفتن خلافت ابن زبیر خواهد شد.
[28] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص591ـ592.
آغاز قیام مسلحانه
توّابین در آغاز ربیع الاخر سال 65
[29] احمد بن محمد مسکویه, تجارب الامم, ج2, ص100: آغاز ربیع الاول, چاپ ابوالقاسم امامی, ج 2, تهران 1366ش.
در اردوگاه نُخَیله (بیرون کوفه) گرد آمدند.از شانزده هزار
[30] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص254: بیست هزار, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
عضو ثبت نام شده تنها چهار هزار تن حاضر شدند و از شیعیان بصره و مدائن خبری نبود.سلیمان به کوفه مأمورانی فرستاد تا با شعار ( یالَثارات الحسین ) (ای خونخواهان حسین), بازماندگان را به خروج بر انگیزند.
بااینهمه, پس از سه روز انتظار تنها اندکی از شیعیان به توّابین پیوستند.
سلیمان درنگ بیش‌تر را روا ندید و سپاهیان را توجیه کرد که جنگ در کوفه به فتنه و برادرکشی خواهد انجامید, اما اگر بر سپاه عبیداللّه چیره شوند, پیروزی بر قاتلان امام حسین علیه‌السلام در کوفه سهل خواهد بود.
[31] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص583 ـ 584.
[32] ابن‌اثیر, الکامل فی التاریخ, ج4, ص175177.
[33] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج4, جز 8, ص254ـ 255, ج 4, چاپ احمدابوملحم و دیگران, بیروت (1405/1985).
حرکت به سوی کربلا
توّابین در شامگاه پنجم ربیع الاخر به سوی کربلا حرکت کردند.در میان راه عده‌ای از ایشان جدا شدند, اما بقیه درکربلا بر مزار امام حسین به عزا نشستند و از گناهان خویش پوزش طلبیدند,
[34] طبری, تاریخ (بیروت), ج5, ص588 ـ590.
[35] ابن‌اثیر, الکامل فی التاریخ, ج4, ص177 178.
سپس به سوی شام حرکت کردند.علل رد پیشنهادهای حاکم قرقیسیا
در پایان راه عراق به شام, در کنار رود فرات به قرقیسیا رسیدند.حاکم آنجا, زُفَربن حارث , از مخالفان امویان بود.او آذوقه فر