بخشی از متن پاورپوینت کنگره برلين :
پاورپوینت کنگره برلين
پاورپوینت کنگره برلين, بزرگترین اجتماع سیاسی قدرت‌های بزرگ اروپا در قرن سیزدهم /نوزدهم (پس از کنگره وین 1230ـ 1231/ 1814ـ1815 و پاریس 1273/1856)بود.
فهرست مندرجات
1 - محور مذاکرات2 - سیرتاریخی نحوه شکل‌گیری
2.1 - 1294/ 1877
2.2 - 1295/ مارس 1878
2.3 - جمادی الاولی 1295/مه 1878
2.4 - جمادی الاخری 1296/30 مه 1878
3 - کشورهای شرکت کننده
4 - عکس العمل کشورها
5 - نتیجه کنگره
6 - مفاد
6.1 - افزایش قدرت اتریش
6.2 - به رسمیت شناختن استقلال رومانی
6.3 - استقلال صربستان
6.4 - تعهدات باب عالی
6.5 - واگذاری قطور به ایران
7 - اهمیت تاریخی
8 - نماینده ایران در کنگره
9 - تأثیر‌پذیری روسیه
10 - فهرست منابع
11 - پانویس
12 - منبع
محور مذاکرات
محور مذاکرات و تصمیمات آن, تعدیل شرایط پیمان سان استفانو (یشیل کوی کنونی در نزدیکی استانبول), روشن کردن وضع متصرفات عثمانی‌ها در بالکان و حل مسئله شرق بود که نتایج آن شامل ایران و حتی افغانستان شد.
سیرتاریخی نحوه شکل‌گیری
1294/ 1877
در پی ناآرامی‌هایی در سرزمین‌های اروپاییِ قلمرو عثمانی, جنگ‌های روسیه و عثمانی در بهار 1294/ 1877 از سرگرفته شد. از جمله این ناآرامی‌ها, شورش هرزگووین در جمادی الاخری 1292/ ژوئیه 1875 در اعتراض به سنگینی مالیات اغنام و بدرفتاری مأموران عثمانی بود.
[1] کارل گریمبرگ و رگنار سوانستروم, تاریخ بزرگ جهان, ج11, ص144, ج 11, ترجمه حسینعلی هروی, تهران 1370 ش.
بی توجهی دولت عثمانی به اصلاحات پیش بینی شده در طرح آندراسی که برای آرام کردن هرزگووین و بالکان تهیه شده بود, و نیز قتل رایزن‌های فرانسه و آلمان در آشوبی همگانی در صحن مسجد سالونیک, مخاصمات میان روسیه و عثمانی را تشدید کرد. گردهم آیی استانبول (6 ذیحجه 1293ـ5 محرم 1294/ 23 دسامبر 1876 ـ 20 ژانویه 1877)به ریاست صفوت پاشا نیز بی نتیجه ماند و برخی اختلاف نظرها میان باب عالی و دولت‌های انگلیس و فرانسه و دگرگونی‌های سریع در داخل کشور, آسیب پذیری عثمانی‌ها را در برابر روسیه افزایش داد و دولت روسیه به بهانه بی توجهی عثمانی‌هابه اصلاحات درخواستی دول اروپایی در بالکان, در جبهه وسیعی, از دانوب تا قفقاز, با دولت عثمانی به جنگ پرداخت.
1295/ مارس 1878
دولت عثمانی با قوایی خسته و تجهیزات ناقص و مالیه ای که تحمل مخارج جنگی بزرگ را نداشت, خواهان ترک مخاصمه شد که در 19 رجب 1295/19 ژوئیه 1878 قرارداد آن در اَدْرِنه به امضا رسید. روس‌ها در28 صفر 1295/3 مارس 1878 در پی پیشروی در چَتالجه و ورود به سان استفانو, عهدنامه ای با عثمانی‌ها منعقد کردند.
[2] جان پاتریک کین راس, قرون عثمانی و ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی, ج1, ص543, ترجمه پروانه ستاری, تهران 1373 ش.
[3] نیکلای بریانشانینوف, تاریخ روسیه از آغاز تا انقلاب اکتبر, ج1, ص223, ترجمه خانبابا بیانی, تهران 1357 ش.
[4] لئون لاموش, تاریخ ترکیه, ج1, ص333, ترجمه سعید نفیسی, تهران 1316 ش.
از مهمترین مواد این عهدنامه تضمین استقلال مونتنگرو صربستان و رومانی و تشکیل کشور بزرگ بلغارستان بود.[5] نیکلای بریانشانینوف, تاریخ روسیه از آغاز تا انقلاب اکتبر, ج1, ص223, ترجمه خانبابا بیانی, تهران 1357 ش.
تشکیل چنین کشور بزرگی, که احتمالاً در مدار نفوذ روسیه قرار می‌گرفت, موجب نگرانی اتریش و انگلستان بود. صدراعظم انگلستان, بنجمین دیزریلی, لرد بیکنزفیلد, با اعلام این نظر که پیمان سان استفانو جنوب شرقی اروپا را مستقیماً زیر نفوذ روسیه قرار داده و با نقض آشکار تقسیم بندی نژادی, مردم غیر اسلاو و بالکان را نادیده گرفته است, خواستار تجدیدنظر در شرایط آن شد.[6] جان پاتریک کین راس, قرون عثمانی و ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی, ج1, ص544, ترجمه پروانه ستاری, تهران 1373 ش.
بدینسان, پاورپوینت کنگره برلين به تشویق بریتانیا و به پیشنهاد اتریش برای تجدیدنظر در مفاد پیمان سان استفانو تشکیل شد.جمادی الاولی 1295/مه 1878
بریتانیا پیش از تشکیل کنگره با یک سلسله مذاکره و عقد قراردادهای پنهانی با دول ذینفع, زمینه را برای پیشبرد مقاصد خود فراهم ساخت؛ مثلاً سالزْبِری, سیاستمدار محافظه کار انگلیسی و وزیرخارجه دولت دیزریلی, در جمادی الاولی 1295/مه 1878, کمی پیش از شروع کار کنگره, در پیامی به لایارد, سفیر آن کشور در استانبول, به باب عالی اخطار کرد که دولت عثمانی باید با عقد پیمان تدافعی با انگلستان مبنی بر حمایت این دولت از عثمانی در برابر خطر نفوذ روسیه در قلمرو آسیایی آن کشور موافقت کند. عثمانی‌ها آن اتحاد تدافعی را, قبل از انقضای مهلت پذیرفتند و قبرس, که حکم دروازه مصر و شامات را داشت و ازاین‌رو برای بریتانیا مهم بود, به تصرف آن کشور درآمد
[7] محمود محمود, تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی,ج 3, ص 865ـ866, تهران 1335 ش.
[8] محمود محمود, تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی, ج 3, ص 868, تهران 1335 ش.
و مقرر شد که خراج سالیانه ای از اضافه درآمدهای آن به سلطان پرداخت شود.[9] جان پاتریک کین راس, قرون عثمانی و ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی, ج1, ص547, ترجمه پروانه ستاری, تهران 1373 ش.
جمادی الاخری 1296/30 مه 1878
در 7 جمادی الاخری 1296/30 مه 1878, روسیه و انگلستان, به طور همزمان, برای تحدید بلغارستان بزرگ, موافقتنامه ای نهانی در لندن منعقد کردند
[10] جان پاتریک کین راس, قرون عثمانی و ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی, ج1, ص544 ـ 545, ترجمه پروانه ستاری, تهران 1373 ش.
[11] محمود محمود, تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی,ج 3, ص 867, تهران 1335 ش.
انگلستان مذاکرات مقدماتی را با آلمان نیز که با ملاقات سالزبری و بیسمارک در ذیقعده 1293/ نوامبر 1876 آغاز شده بود, تا 10 جمادی الاخره 1295/ 12 ژوئن 1878 ادامه داد. در این مذاکرات, انگلستان موفق شد همراهی بیسمارک را, که به سبب نقش سیاسی خود در پاورپوینت کنگره برلين لقب (دلال درستکار) گرفت[12] کارل گریمبرگ و رگنار سوانستروم, تاریخ بزرگ جهان, ج11, ص150, ج 11, ترجمه حسینعلی هروی, تهران 1370 ش.
[13] رابرت روزول پامر, تاریخ جهان نو, ج2, ص289, ترجمه ابوالقاسم طاهری, تهران 1357 ش.
جلب کند. موضعگیری آلمان دراین کنگره و حمایت آن دولت از نظر انگلستان منشأ سو ظنی تاریخی میان آلمان و روسیه شد که در سرنوشت اروپااثری پایدار نهاد و بارزترین و فوریترین آن, از هم پاشیدن اتحادیه سه کشور آلمان, اتریش و روسیه بود.[14] کارل گریمبرگ و رگنار سوانستروم, تاریخ بزرگ جهان, ج11, ص151, ج 11, ترجمه حسینعلی هروی, تهران 1370 ش.
تجدیدنفوذ روسیه در بالکان برای انگلستان دستاورد سیاسی مهمی بود و در تاریخ به (صلح افتخارآمیز), یعنی همان تعبیری معروف شد که دیزریلی در نطق خود هنگام بازگشت از کنگره از آن یاد کرد,[15] رابرت روزول پامر, تاریخ جهان نو, ج2, ص289, ترجمه ابوالقاسم طاهری, تهران 1357 ش.
[16] کارل گریمبرگ و رگنار سوانستروم, تاریخ بزرگ جهان, ج11, ص150, ج 11, ترجمه حسینعلی هروی, تهران 1370 ش.
[17] جان پاتریک کین راس, قرون عثمانی و ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی, ج1, ص546, ترجمه پروانه ستاری, تهران 1373 ش.
گرچه برای نماینده روسیه (تاریکترین صفحه زندگی سیاسی) او بود.[18] نیکلای بریانشانینوف, تاریخ روسیه از آغاز تا انقلاب اکتبر, ج1, ص224, ترجمه خانبابا بیانی, تهران 1357 ش.
کشورهای شرکت کننده
کنگره در 11جمادی الاخره 1295/13 ژوئن 1878, در کاخ رادزویل برلین تشکیل شد. دولت‌های شرکت کننده بهترین دولتمردان خود را روانه این کارزار سیاسی کردند, از آلمان بیسمارک و هوهن لوهه؛ از انگلستان دیزریلی و سالزبری؛ از روسیه گارچاکف, وزیر امورخارجه, و شوالف, سفیر روسیه در لندن؛ از اتریش ـ هنگری کنت آندراسی, صدراعظم و وزیر امورخارجه؛ از فرانسه وادینگتن, وزیر امورخارجه؛ از ایتالیا کورتی, در کنگره شرکت کردند.
[19] کارل گریمبرگ و رگنار سوانستروم, تاریخ بزرگ جهان, ج11, ص149, ج 11, ترجمه حسینعلی هروی, تهران 1370 ش.
دولت عثمانی, الکساندر کاراتودُری پاشا, وزیر فواید عامه, که مسیحی بود, و سعدالله بیک, سفیر عثمانی در برلین, را برای دفاع از منافع خود به کنگره روانه کرد. یونان نیز با حمایت انگلستان موفق شد هیئت نمایندگی خود را بدون حق رأی به کنگره بفرستد.عکس العمل کشورها
با وجود همه تمهیدات, دستیابی به توافق در کنگره آسان نبود. هیئت نمایندگی انگلستان به نشانه اعتراض تهدید کرد که جلسات را ترک خواهد گفت و روس‌ها براحتی حاضر به تجدیدنظر در عهدنامه پیشین نبودند و در برابر تجزیه بلغارستان و عقب نشینی از متصرفات خود مقاومت می‌کردند. فرمانروایی اتریش ـ هنگری, که در بالکان در پی کسب جایگاهی مشابه روسیه بود, برای افزایش نفوذ سیاسی ـ اقتصادی خود در منطقه, خواهان اشغال بوسنی و هرزگووین و حمایت از صربستان و قره داغ و تسلط بر راه‌های تجاری جزایر سالونیک بود. به ایتالیا نیز وعده‌هایی درباره توسعه متصرفات در حوزه آدریاتیک و انضمام آلبانی داده شد.
[20] رابرت روزول پامر, تاریخ جهان نو, ج2, ص289, ترجمه ابوالقاسم طاهری, تهران 1357 ش.
و فرانسه, برای کسب مجوز اشغال تونس تلاش می‌کرد. دولت عثمانی نیز مجبور به ترک قلمرو وسیعی شد که مایه رقابت ودرگیری میان دول بزرگ بود. این دولت دو پنجم از کل اراضی و یک پنجم از جمعیت خود, حدود 5ر5 میلیون نفر را که تقریباً نیمی از آنان مسلمان بودند, از دست داد. بدینسان, کنگره, هر چند شرایط پیمان سان استفانورا سبکتر ساخت, شکستی بر عثمانی‌ها تحمیل کرد که پس از پیمان پاساروویتس (1130/1718) سابقه نداشت.[21] لئون لاموش, تاریخ ترکیه, ج1, ص335, ترجمه سعید نفیسی, تهران 1316 ش.
نتیجه کنگره
سرانجام در 13 رجب 1295/13 ژوئیه 1878 کنگره با امضای پیمانی در 64 ماده پایان یافت.
[22] محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه, مرآه البلدان, ج3, ص1836ـ1858, چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث, تهران 1367ـ1368 ش.
مهمترین مسئله کنگره, یعنی سرنوشت بلغارستان بزرگ, پس ازچهار روز بحث, بدین ترتیب حل شدکه براساس پیمان, این ناحیه به سه قسمت تقسیم شود: 1) امیرنشینی خودمختار در شمال بالکان که شاهزاده ای مسیحی, برگزیده و خراجگزار سلطان عثمانی, بر آن حکومت کند. نمایندگان روسیه و دیگر امضاکنندگان عهدنامه می‌بایست بر این حکومت تازه که استقلال داخلی می‌یافت نظارت موقت داشته باشند. حقوق قانونی مالکان مسلمان نیز در آن به رسمیت شناخته شد. 2) سرزمین جنوب بالکان با نام روم ایلی شرقی که مرکز آن فِلِبه بود و باب عالی, با موافقت دولت‌های بزرگ, برای آن یک والی مسیحی به مدت پنج سال, تعیین می‌کرد. البته انتصاب حاکمی مسیحی برای روم ایلی شرقی اعتراض مسلمانان این نواحی (پوماک‌ها) را برانگیخت. تعیین نظام حکومتی روم ایلی بر عهده هیأتی بین المللی گذاشته شد و دولت عثمانی تعهد کرد اصلاحاتی را که در 1285/1868 در جزیره کِرت (اقریطس) انجام داده بود, با تغییراتی, در این ناحیه نیز انجام دهد.[23] لئون لاموش, تاریخ ترکیه, ج1, ص334, ترجمه سعید نفیسی, تهران 1316 ش.
در مقابل, مقرر شد که روسیه سپاهیان خود را پس از نه ماه از این سرزمین بیرون ببرد (ماده 22). 3) مقدونیه, که به بلغارستان بزرگ واگذار شده بود, با قید شرط اصلاحات به عثمانی تعلق گرفت.تجزیه بلغارستان برای بریتانیا پیروزی سیاسی کوتاه مدتی شمرده می‌شد, زیرا از نفوذ روسیه در بالکان می‌کاست و راه آن کشور را به دریا قطع می‌کرد.
مفاد
افزایش قدرت اتریش
براساس مفاد ماده 25 عهدنامه, بوسنی هرزگووین به پیشنهاد بریتانیا, به اشغال نظامی اتریش ـ هنگری درآمد و اداره آن به دست همین دولت سپرده شد, با این توجیه که به دلیل دوری این سرزمین از پایتخت عثمانی و کمی جمعیت ترک در آن و ضرورت همزیستی ارتدوکس‌ها و کاتولیک‌ها و مسلمان‌ها این تدبیر ضامن نظم و توازن مطلوب خواهد بود. بدینسان بریتانیا موفق شد که از تشکیل دولت‌های اسلاو در بالکان و گسترش نفوذ روس‌ها جلوگیری کند. به اتریش اجازه داده شد که در استان نووی بازار, پادگان نظامی داشته باشد و از راه‌های آن در امور بازرگانی استفاده کند. این امر برای نفوذ اتریش در شمال آلبانی و مقدونیه زمینه مناسبی فراهم آورد. توافقنامه 28 ربیع الا´خر 1296/ 21 آوریل 1879, میان دولت عثمانی و امپراتوری هابسبورگ امتیازاتی را که اتریش در برلین کسب کرده بود, تحکیم و تثبیت کرد.
به رسمیت شناختن استقلال رومانی
پاورپوینت کنگره برلين استقلال رومانی را نیز به رسمیت شناخت , اما بخش‌هایی از بسارابی, که به موجب پیمان پاریس به رومانی واگذار شده بود, در ازای دوبروجا و جزایر دلتای دانوب و تولچی به روسیه تعلق گرفت, حال آن‌که جمعیت دوبروجا بیش‌تر ترک و بلغار بودند و بسارابی از نظر تاریخی و قوم شناسی سرزمینی رومانیایی شمرده می‌شد. شرط دیگر استقلال رومانی, رعایت حقوق اتباع یهود آن کشور بود. رومانی در ازای کسب امتیاز پذیرفت که قلاع و استحکامات نظامی خود را در امتداد رود دانوب ویران کند و زمینه مبادلات آزاد تجاری در این منطقه را فراهم آورد.
استقلال صربستان
عهدنامه برلین به صربستان استقلال داد, اما حقوق مسلمانان در مالکیت اراضی در آن کشور پذیرفته شد (ماده 39) و از آن‌جا که بخشی از اراضی عثمانی به صربستان داده می‌شد, پرداخت قسمتی از دیون عثمانی نیز به عهده آن کشور گذاشته شد (ماده 42). کنگره استقلال مونتنگرو را نیز به رسمیت شناخت و این دولت هم متعهدشد که پرداخت بخشی از دیون عثمانی را تقبل کند. اما جزیره کرت در اختیار عثمانی باقی ماند. کنگره از تعیین مرز قطعی یونان با عثمانی سرباز زد, ولی به پیشنهاد وادینگتن, حق وساطت میان دو کشور هنگام تعیین قطعی مرزها و کمک به اجرای مفاد معاهده برای دولت‌های بزرگ امضاکننده عهدنامه محفوظ ماند.
تعهدات باب عالی
در آسیا مرزهای کرانه های دریای سیاه, همچنانکه در پیمان سان استفانو تعیین شده بود, در عهدنامه برلین نیز تأیید شد. باب عالی, قارص و اَردَهان و باطوم را به روسیه واگذار کرد (ماده 58). در عوض, تزار قول داد که باطوم را بندر آزاد تجاری اعلام و از احداث استحکامات نظامی در آن خودداری کند. ولی هشت سال بعد جانشین وی, به رغم اعتراض انگلستان, این قول را زیر پا نهاد.
در ایالت‌های ارمنی نشین, باب عالی متعهد شد که به نفع ارمنیان اصلاحاتی انجام دهد و در برابر تجاوز کردها و چرکس‌ها از ایشان حمایت کند (ماده 61). بعلاوه, دولت عثمانی آزادی دین و مذهب و تساوی حقوق میان اتباع خود را تضمین و پرداخت غرامتی بالغ بر 000, 500, 802 فرانک را تقبل کرد. تأمین آزادی بُغازهای دریای سیاه به موجب پیمان‌های پاریس (1272/1856) و لندن (1288/1871) ن