بخشی از متن پاورپوینت کشورداري طاهريان :
پاورپوینت کشورداري طاهريان
پس از سقوط ساسانیان و روی کار آمدن مسلمانان, به مدت حدودا دو قرن حکومت ایرانی در سرزمین ایران وجود نداشت تا آنکه مامون خلیفه عباسی مرکز خلافت خود را از مرو و خراسان به بغداد برد و پس از آن سردار مقتدر خود طاهر را به عنوان حاکم به خراسان فرستاد, طاهر به خراسان رفت و بعد از آن که در آنجا مستقر شد با توجه به شرایط سیاسی مناسبی که یافت, حکومت طاهریان را بنا نهاد.
فهرست مندرجات
1 - انتقال مرکز خلافت از مرو به بغداد2 - تاسیس حکومت طاهریان
3 - محدوده جغرافیایی حکومت طاهریان
4 - نظام کشورداری از بعد سیاسی
4.1 - منصب بخشی اقوام
4.2 - نظارت بر حاکمان خود
4.3 - استفاده از امرای رقیب
5 - نظام کشورداری از بعد اقتصادی
6 - نظام کشورداری از بعد فرهنگی
7 - نظام کشورداری از بعد مذهبی
8 - نظام کشورداری از بعد اجتماعی و مردمی
9 - عناوین مرتبط
10 - پانویس
11 - منبع
انتقال مرکز خلافت از مرو به بغداد
پس از سقوط ساسانیان و روی کار آمدن مسلمانان, به مدت حدودا دو قرن حکومت ایرانی در سرزمین ایران وجود نداشت تا آنکه مامون خلیفه عباسی مرکز خلافت خود را از مرو و خراسان به بغداد برد و پس از آن سردار مقتدر خود طاهر را که بغداد را فتح کرده و خلیفه وقت امین را کشته بود, به عنوان حاکم به خراسان فرستاد.
[1] طبری, محمد بن جریر, تاریخ الامم و الملوک, تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم, ج8, ص497, بیروت, دار التراث, الطبعه الثانیه, 1387ه. ق/1967م.
البته خراسان در آن زمان دچار شورش‌های زیادی شده بود و باید شخص مقتدری به آنجا اعزام می‌شد ضمن آنکه مامون از طاهر به خاطر قتل برادرش, امین توسط طاهر به هر حال دلخور بود.طاهر به خراسان رفت و بعد از آن که در آنجا مستقر شد با توجه به شرایط سیاسی مناسبی که یافت, حکومت طاهریان را بنا نهاد. به هر حال و پس از اعلام استقلال طاهریان از سرزمین خلافت عباسی, در خراسان بزرگ که خود وسعت زیادی داشت باید نظام سیاسی مقتدری وجود داشته باشد تا بتواند از عهده اداره کشور برآیند. به همین خاطر به امور سیاسی توجه خاصی داشتند؛ مثلا از بهترین آثار و آداب و رسومی که از شاهان بوده و به یادگار مانده, نامه طاهر بن حسین به فرزندش عبدالله بن طاهر است که چون مامون, عبدالله را به فرماندهی رقه و مصر فرستاد, طاهر نامه‌ای به او نوشت و او را در امور کشورداری و دولتی و فرمانروایی نصیحت کرد.
[2] ابن طیفور, ابوالفضل احمد بن طاهر الکاتب, کتاب بغداد, تحقیق السید عزت العطار الحسینی, ص26, قاهره, مکتبه الخانجی, 1423ه. ق/2002م.
البته باید توجه داشت که طاهریان در طول حکومت پنجاه و پنج ساله شان (205ه – 259ه) اکثرا به عباسیان وفادار بودند و این مهم‌ترین ویژگی سیاسی آنها است.تاسیس حکومت طاهریان
طاهر بن حسین بن مصعب مشهور به طاهر ذو الیمینین, در سال 159هجری به دنیا آمد و در سال 207هجری در 48 سالگی از دنیا رفت.
طاهر پس از کشتن علی بن عیسی بن ماهان در سال 195هجری توانست بغداد را فتح نماید و امین را نیز به قتل برساند. و مامون نیز که از طاهر به همین خاطر دلخوش نبود, او را به خراسان فرستاد.
طاهر پس از آنکه در خراسان مستقر شد, در روز آدینه نماز جمعه, نام خلیفه را دیگر در خطبه نیاورد و ما در آن زمان شاهد اولین حکومت ایرانی در ایران دوران اسلامی هستیم.
پس از طاهر, پسرش طلحه جایگزینش شد و به قول اقبال آشتیانی: تفویض حکومت خراسان به فرزند طاهر مبدا حق وراثت خاندان طاهریان در سرزمین‌های شرقی خلافت گشت.
[3] پیرنیا, حسن, اقبال آشتیانی, تاریخ کامل ایران, ص226, تهران, نشر کوشش, 1385ه. ش.
محدوده جغرافیایی حکومت طاهریان
حکومت طاهریان یک حکومت با محدود جغرافیایی وسیع بود که شامل ایالت‌های جبال, فارس, طبرستان, خراسان, ماورا النهر, خوارزم و سیستان بود که این بزرگی و وسعت حکومت طاهریان را نشان می‌دهد.
[4] زرین کوب, عبدالحسین, تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه, ص101, تهران, چاپخانه سپهر, چاپ اول, 1368ه. ش.
نظام پاورپوینت کشورداري طاهريان نیز از منظری دیگر و در چند بعد قابل کنکاش است.
نظام کشورداری از بعد سیاسی
حاکمان طاهری در کوشک یا کاخ شاهی و در پاییتخت حضور داشتند.
[5] نقیسی, سعید, تاریخ خاندان طاهری, ص157, تهران, شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا, چاپ اول, 1335ه. ش.
مرو در زمان هارون و مامون از مهم‌ترین شهرهای عباسیان محسوب می‌شد و طاهر نیز آنجا را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد, تا اینکه عبدالله بن طاهر نیشابور را پایتخت خود کرد. البته جمعیت نیشابور و قدمت آن در انتخاب این شهر بسیار موثر بود. با اینکه در ابتدا و حتی در دوران مامون, مرو پایتخت عباسیان بود. در ضمن از عبدالله بن طاهر پرسیدند, چرا نیشابور را به مرو برگزیدی که عبدالله گفت: (هوایش قوی, مردمش سربه زیر و عمر ایشان دراز است.[6] مقدسی, ابوعبدلله محمد بن احمد, احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم, ص332, القاهره, مکتبه مدبولی, الطبعه الثالثه, 1411ه. ق/1991م.
)بعدها نیز که حکومت طاهریان رو به زوال بود, حکومت محمد بن طاهر به نیشابور محدود شده بود
[7] طبری, محمد بن جریر, تاریخ الامم و الملوک, تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم, ج9, ص503.
و این نشان دهند اهمیت دادن و محل امن شدن طاهریان به نیشابور بوده است و همواره نیشابور در دست شخص حاکم یا یکی از نزدیکانش بود؛ مثلا طاهر بن عبدالله ایالت نیشابور را به برادرش مصعب داد.[8] جوزجانی, ابو عمرو عثمان بن محمد المنهاج سراج, طبقات ناصری تاریخ ایران و اسلام, تحقیق عبد الحی حبیبی, ج1, ص194, تهران, دنیای کتاب, چاپ اول, 1363ه. ش.
منصب بخشی اقوام
البته طاهریان اکثر ایالات (خصوصا ایالات مهم) را به اقوام و خاندان طاهری می‌دادند.
مثلا طاهر حکومت سیستان را به پسرش عبدالله سپرد. از جمله حاکمان ری, اسحاق بن ابراهیم (پسرعموی طاهر), محمد بن علی بن طاهر و حسین بن عبدالله بن طاهر بودند.
در ولایت فارس, ابراهیم بن مصعب بن حسین و محمد بن اسحاق طاهری حکومت کردند.
نوع حکومت طاهریان نیز به نوعی حکومت استیلا بود و با وجود تبعیت نکردن محض از حاکمان عباسی, ولی با این وجود ما شاهد حمایت ضمنی از طرف عباسیان هستیم که ناخواسته مجبور بودند لوا را به نزد حاکم طاهری بفرستند.
[9] طبری, محمد بن جریر, تاریخ الامم و الملوک, تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم, ج8, ص527.
در هرات و بلخ حاکمان به دنبال آرامش در شهر بودند. از جمله حاکمان معروف آنجا می‌توان به هارون بن حسین و الیاس بن اسد سامانی اشاره کرد. پوشنگ (زادگاه طاهر) و طاهریه در نزدیکی جیحون (یاقوت حموی ساخت طاهریه را به دست طاهر می‌داند) نیز آبادانی زیادی یافت.
[10] نقیسی, سعید, تاریخ خاندان طاهری, ص153, تهران, شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا, چاپ اول, 1335ه. ش.
[11] نقیسی, سعید, تاریخ خاندان طاهری, ص165-166, تهران, شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا, چاپ اول, 1335ه. ش.
طاهر, عباس بن عبدالله بن حمید و پس از او نوح بن اسد را حاکم سمرقند کرد. طلحه بن طاهر, حکومت سمرقند را به احمد بن اسد سامانی تفویض کرد و او را به آنجا فرستاد که اعقاب آنان بعدها توانستند حکومت سامانیان را درست کنند.
[12] نقیسی, سعید, تاریخ خاندان طاهری, ص161, تهران, شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا, چاپ اول, 1335ه. ش.
البته دادن حکومت شهرها به خویشان عواقب بدی برای آنها داشت, پس از مدتی در بین خاندان طاهری نزاع‌ها و درگیری‌هایی صورت گرفت. چندانکه بعدها در حکومت محمد بن طاهر آخرین امیر طاهری این اختلافات گسترده تر شد و یعقوب لیث صفاری با استفاده از این ضعف و بدون جنگ نیشابور را فتح کرد.[13] نرشخی, ابوبکر محمد بن جعفر, تاریخ بخارا, ترجمه ابو نصر احمد بن محمد بن نصر القباوی, تلخیص محمد بن زفر بن عمر, تحقیق محمد تقی مدرس رضوی, تهران, توس, چاپ دوم, 1363ه. ش, ص228.
نظارت بر حاکمان خود
البته آنها به حاکمان خود نظارت داشتند؛ مثلا عبدالله بن طاهر, محمد بن حمید طاهری را به نیابت خود در نیشابور گذاشته بود که وی را به دلیل بدرفتاری با مردم برکنار کرد. ابن اثیر این مطلب را این چنین نقل کرده است:
(چون عبدالله به امارت خراسان (بجای پدرش طاهر ذو الیمینین) رسید, محمد بن حمید طاهری را به نیابت خود در نیشابور مستقر نمود, او هم برای خود در نیشابور خانه ساخت و دیوار خانه را تا حریم خیابان کشید. باین معنی به طریق عام هم تجاوز کرد. چون عبدالله رسید, مردم شهر را جمع و احضار و از رفتار و سلوک نایب خود پرسید همه خاموش شدند و چیزی نگفتند. بعضی از حضار گفتند سکوت مردم دلیل بدرفتاری طاهر می‌باشد. عبدالله او را عزل نمود
[14] ابن اثیر, عزالدین علی, کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران, ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلی, ج17, ص181, تهران, مؤسسه مطبوعاتی علمی, 1371ه. ش.
).استفاده از امرای رقیب
طاهریان برای حکمرانی از امرای رقبا نیز استفاده می‌کردند؛ به طور مثال طبری آورده است که محمد بن طاهر, عبدالله سگزی سردار شورشی یعقوب را به امارت طبس و قهستان گماشت.
[15] طبری, محمد بن جریر, تاریخ الامم و الملوک, تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم, ج9, ص503.
در سیستان نیز با توجه به شرایط خاصش امرای کاردانی انتخاب می‌شدند, مخصوصا خوارج در آنجا بسیار جولان می‌دادند. اولین امیری که از طرف طاهر به سیستان فرستاده شد, محمد الحضین القوسی بود که در سال دویست و شش وارد شد و با مردمان نیکویی کرد و دل مردمان را به طرف خود مایل نمود. پس از مدتی طاهر فرزندش طلحه را امیر سیستان کرد و او با توجه به موقعیتی که داشت, خود نرفت و الیاس بن اسد (برادر جد سامانیان) را به سیستان اعزام کرد. به هر حال سیستان شاهد امرای زیادی بود تا شاید سرانجام روی آرامش را ببیند و حاکمیت مطلق را در دست بگیرند؛ ولی در آخر این مردم سیستان بودند که به رهبری یعقوب حکومت طاهریان را در دست گرفتند!!
[16] تاریخ سیستان, مولف مجهول, تحقیق ملک الشعرای بهار, ج2, ص177, تهران, 1366ه. ش.
حاکمان طبرستان نیز از زمان عبدالله بن طاهر که آنجا را از مازیار به جنگ گرفت, توسط طاهریان انتخاب می‌شدند که آنجا نیز همواره مشکلاتی برای آنها فراهم می‌کرد.[17] طبری, محمد بن جریر, تاریخ الامم و الملوک, تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم, ج9, ص80.
البته باید توجه داشت که اکثر حاکمان شهرها فرماندهان سپاه آن ناحیه نیز بودند و حکم حکومتی آنان در صورتی که شهر خارج از قلمرو شده باشد, پس از فتح آن ناحیه بود که اجرایی می‌شد.نظام کشورداری از بعد اقتصادی
یکی از ارکان مهم کشورداری در هر مملکت, اقتصاد است. در دوران طاهریان و حتی در بین عباسیان مهم‌ترین رییس دیوان‌ها, رییس دیوان خراج بود. جمع آوری مالیات و نیز اوضاع اقتصادی مردم و چگونگی مدیریت حکومت طاهریان در این زمینه نیز بسیار مهم است.
مالیاتی که از خراسان جمع می‌شد, در بین تمامی ولایات وسیع عباسیان, یکی از بزرگترین ارقام پولی به حساب می‌آمد.
مثلا در احسن التقاسیم آمده است که بهای اسیران و گوسفندان و پارچه‌ها که عبدالله بن طاهر در سال 221 هجری از خراسان برداشت کرد, سی و هشت میلیون درهم بوده است.
[18] مقدسی, ابوعبدلله محمد بن احمد, احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم, ص340, القاهره, مکتبه مدبولی, الطبعه الثالثه, 1411ه. ق/1991م.
البته این رقم چهارصد و چهل هزار هزار (میلیون) و هشتصد و چهل و هفت هزار درهم با سیزده اسب نیز آمده است.[19] ابن الفقیه, ابوعبدالله احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی, کتاب البلدان, تحقیق یوسف الهادی, ص632, بیروت, عالم الکتب, الطبعه الاولی, 1416ه. ق/1996م.
طاهریان حتی مالیات و خراج طبرستان را در زمانی که حاکم آنجا زیر نظرشان نبود, دریافت می‌کردند. حتی زمانی که مازیار (حاکم طبرستان)خراج را که قرار بود به امر خلیفه به عبدالله بن طاهر بپردازد, و از این کار امتناع می‌کرد, معتصم بر مازیار سخت گرفت و سرانجام عبدالله بن طاهر را به فتح طبرستان فرستاد.
[20] ابن الفقیه, ابوعبدالله احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی, کتاب البلدان, تحقیق یوسف الهادی, ص571, بیروت, عالم الکتب, الطبعه الاولی, 1416ه. ق/1996م.
طاهر نیز در نامه اش به عبدالله بن طاهر به اقتصاد توجه خاصی کرده و در این باره وی را توصیه می‌کند که ثروت را در راه صلاح حال رعیت و اعطای حقوق آنان به کار ببرد و همچنین بهر رعیت را نیز در نظر بگیرد.
[21] ابن طیفور, ابوالفضل احمد بن طاهر الکاتب, کتاب بغداد, تحقیق السید عزت العطار الحسینی, ص29.
نظام کشورداری از بعد فرهنگی
در نظام پاورپوینت کشورداري طاهريان به امور فرهنگی توجه زیادی می‌شد.